Vấn đề Thanh Hóa / Thanh Hoa
Đây là vấn đề khá thú vị, đại để ban đầu (khoảng thời Lý gì đó) tên địa phương là Thanh Hóa (清化), sau đó vào khoảng thời Lê sơ đổi thành Thanh Hoa (清華/清花), rồi tới thời Nguyễn, vì kiêng húy bà Hồ Thị Hoa nên mới đổi gọi Thanh Hóa và giữ nguyên cho tới ngày nay.
Đại Nam nhất thống chí cũng là một tài liệu rất đáng quan tâm - một tác phẩm đồ sộ về dư địa chí viết ở thời nhà Nguyễn, trong đó có khảo về lịch sử hình thành và thay đổi các tỉnh của Việt Nam. Tướng cuân dẫn sách này là khá đắc sách.
Nhưng...
Dẫu sao thì Đại Nam nhất thống chí cũng chỉ là một tài liệu hậu thế khảo về đời trước, và Quốc sử quán thời Nguyễn viết bộ sách này không thực sự tốt, có nhiều sai lầm, thậm chí sai lầm lớn đã được chỉ ra (em cũng có vài tus rồi). Vì vậy, khi dẫn sách này làm bằng, cũng cần khảo lại thật kỹ các sách vở ra đời sớm hơn.
Như thường lệ, tướng cuân luôn tránh dẫn Toàn thư, không biết do chưa đọc hay vì các thông tin ở Toàn thư nếu dẫn thì bất lợi cho lập luận của tướng cuân.
Cái tên Thanh Hoa (清華) không phải tới năm 1469 mới xuất hiện, mà từ năm 1466 (năm Quang Thuận thứ 7) đã chép: "Lấy Thiêm đô ngự sử Nguyễn Thiện làm Thanh HOA (清華) tuyên phủ phó sứ" (chữ vuông trong hình 2).
Thậm chí khi ghi chép về Lê Thái tông, Toàn thư đã chép "Kì mẫu Cung Từ Hoàng thái hậu Phạm thị, húy Trần, Thanh HOA (清華) Lôi Dương Quần Lai hương nhân dã" (hình 5).
Như vậy, nếu dùng Toàn thư làm căn cứ lập luận thì Đại Nam nhất thống chí đã sai. Tức là việc dùng "Thanh Hoa" đã có trước thời điểm mà Đại Nam nhất thống chí nhận định.
Nhưng lập luận như vậy chưa đủ vững. Vì ta biết rằng Toàn thư phần Bản kỷ thực lục ra đời khá muộn - thời Lê Trung hưng. Tức là mặc dù căn cứ vào Lê Triều thực lục để chép thành sử, nhưng cũng rất có thể nhóm Phạm Công Trứ đã chép lẫn chữ Thanh Hóa (清化) thành Thanh Hoa (清華).
Nhưng nếu Phạm Công Trứ có thể đã nhầm thì Quốc sử quán không phải ngoại lệ, họ cũng có thể nhầm chứ. Toàn thư không có ghi chép nào về việc đổi Thanh Hóa thành Thanh Hoa; và bộ sử mà nhà Nguyễn chép - Khâm định Việt sử thông giám cương mục - khảo về diên cách các địa phương, ở đời Lê Thánh tông cũng vẫn chép Thanh Hóa mà không hề nhắc tới việc đổi tên thành Thanh Hoa, và phải tới thời Lê Trung hưng mới dùng "Thanh Hoa (清花) nội trấn", "Thanh Hoa ngoại trấn" (hình 4).
Thậm chí, ta có nhiều tài liệu bên Trung Quốc ghi nhận tên "Thanh Hoa" được dùng từ thời Lê Thái tổ. Ví dụ Minh sử - An Nam truyện đã chép: "Lợi tuy nhận sắc mệnh, nhưng ở trong nước vẫn xưng đế, đặt niên hiệu là Thuận Thiên. Dựng hai kinh đô Đông, Tây, chia nước làm mười ba đạo là: Sơn Nam, Kinh Bắc, Sơn Tây, Hải Dương, Yên Bang, Lạng Sơn, Thái Nguyên, Minh Quang, Lạng Hóa, THANH HOA (清華), Nghệ An, Thuận Hóa, Quảng Nam".
Hay Việt kiệu thư chép: "Lê Lợi tiếm giữ An Nam, chia nước ấy thành 13 đạo, mỗi đạo đều đặt Thừa chính ty, Hiến sát ty, Tổng binh sứ ty, phỏng theo như ba ty Đô, Bố, Án của Trung quốc, và đổi đặt các phủ châu huyện. 1. Thanh HOA (清華) Thừa chính ty , trị sở tại phủ Thiệu Thiên, lĩnh 4 phủ."
Nhìn vào cách sử liệu Trung Hoa viết, nếu sử dụng cách lập luận của tướng cuân thì họ sai hoàn toàn (nhân tiện phủ định luôn việc Lê Thái tổ trị vì Đại Việt hehe). Nhưng thực ra sử Tàu hay Ô Châu cận lục đã sử dụng cùng một cách ghi chép, đó là dùng tên gọi địa phương tại thời điểm họ viết sách. Nói đơn giản là họ không đặt nặng và bóc tách triệt để vấn đề Thanh Hoa hay Thanh Hóa. Viết Thanh Hoa hay Thanh Hóa thì người đọc đều hiểu là địa phương đó mà thôi. Điểm này ta cũng thấy luôn ở các bản dịch Toàn thư hay Cương mục, tức là dùng lẫn Thanh Hoa và Thanh Hóa, đặc biệt là từ thời Lê Thánh tông trở về sau.
Chốt lại, chưa chắc Đại Nam nhất thống chí đã đúng khi cho rằng Thanh Hoa là tên tới năm 1469 mới xuất hiện. Với các bằng chứng đã nếu trong bài, ta cũng có thể đặt giả thuyết là hai cái tên Thanh Hoa và Thanh Hóa đã được dùng lẫn từ đầu thời Lê sơ. Nhưng bất kể Đại Nam nhất thống chí đúng hay sai về điểm này, thì cũng không thể lấy đó làm căn cứ để "văn bản học" Ô Châu cận lục hay phủ nhận Phi vận tướng quân. Đơn giản, đó là cách ghi chép của tác giả, đặc biệt là khi tác giả không cố ý chú trọng phân biệt Hoa với Hóa.
FB Nhu To
www.facebook.com